Esnaf Meslek Kuruluşlarında Kast Sistemi Ve Oligarşik Yapılanmalar (1)

1 Mayıs İşçi Bayramı ilk olarak  Amerikalı sendikacıların önerisi ile 1889 yılından itibaren her yıl 1 Mayıs tarihinde kutlanmaya başlamıştır. Ülkemizde ise İşçi Bayramı Cumhuriyet döneminde ilk kez 1 Mayıs 1923' te kutlanmıştır.

Öncelikle İşçi ve Emekçiler tarafından dünya çapında kutlanan, birlik, dayanışma ve haksızlıklarla mücadele günü olan  işçilerimizin ve emekçilerin emek ve dayanışma günlerini kutluyorum.

Bugün özellikle herhangi bir sendikal örgütlenmesi ve sahibi olmayan yasal zorunluluktan dolayı oda ve borsalara üye olan, her yıl aidat ödemek durumunda kalan, yeterli hizmet alamadıklarından dolayı sıkça üyeleri tarafından eleştirilen oda ve borsaların mevcut  durumuna  ve başkanlardan bahsedeceğiz.

Ben aynı zamanda Kocaeli Emlak Müşavirleri Dernek Başkanıyım. Dernek yöneticilerimiz ve  üyelerimiz arasında Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu (TESK),Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), (Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği (TÜRMOB ),Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) ile Türkiye Barolar Birliği (TBB)'ne üye olan  mensuplarımız da vardır.

Biz bugün TESK ve TOBB konusuna gireceğiz. Halen Türkiye genelinde esnaf ve sanatkarlarımıza hizmet etmek amacıyla  5362 Sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Meslek Kuruluşları Kanununa göre kurulan   TESK çatısı altında  toplanmış 81 ilde 2993 esnaf odası, 82 Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği ,13 Esnaf ve Sanatkarlar Federasyonu mevcuttur. Tesk Genel Başkanlığını halen 2007 den beri 1949 doğumlu olan 75 yaşında Sayın Bendevi PALANDÖKEN  yapmaktadır. 

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ise 5174 sayılı Odalar ve  Borsalar  Kanununa göre kurulan TOBB çatısı altında  toplanmış  81 ilde ,186 ticaret ve sanayi odası, 52 ticaret odası, 12 sanayi odası, 2 deniz ticaret odası olmak üzere toplam 252 oda ile 113 ticaret borsası olmak üzere toplamda  365 oda ve borsa  mevcuttur.  2001 den beri başkanlığını Sayın M.Rıfat HİSARCIKLIOĞLU yapmaktadır.

Oda ve Borsa seçimleri kendi mevzuatlarına göre dört yılda bir yapılır. Bu seçimler çok heyecanlı ve iddialı geçer. Aylar öncesinden adaylıklar açıklanır, üye listeleri alınır, üye ziyaretlerine başlanılır, yemekli programlar tertiplenir, ulaşılamayan üyelere eş ve dost aracılığıyla ulaşılır, ahbap çavuş ilişkileri kapsamında üyelerden oy talep edilir. Bu döngü yıllardır böyle gelmiş, böyle gidiyor .İstisnalar kaideyi bozmaz misali, yıllardır bu meslek kuruluşlarının  başına seçilenler genelde aynı kişilerdir. Oda ve borsa seçimlerinde öyle bir kast sistemi vardır ki, siz aday olsanız dahi, o kast sistemininin veya belli lobi gruplarının  içinde yer almıyorsanız seçilmeniz neredeyse mümkün değildir. Çünkü bütün kaleler oligarklar  ve mutlu bir azınlık tarafından ele geçirilmiştir. Nedense  bu görevlere seçilenler hiç koltuğu  yeni simalara ve gençlere bırakmak istemezler. Hiç düşündünüz mü nedir bu oda  ve borsa başkanlıklarını cazip kılan şey, neden başkan olanlar koltuğa yapışırlar, bırakmak istemezler .Çünkü oda ve borsa başkanlığı  bir güçtür. Devletle ilişki kurmak kolaydır. Ayrıca işin ucunda çıkar  ve maddi gelirde olduğundan ekonomik bir getirisi de  söz konusudur. 

5174  ve 5362 sayılı meslek kuruluşları mevzuatında  meslek kuruluşlarına seçilen başkan ve ve  üyelerinin  alacağı ücretler yasayla açık bir şekilde belirlenmiştir. Çoğu Meslek oda üyesi oda ve borsa  başkanlarının ve  yöneticilerin ne kadar maaş aldığını bilmezler zaman ben buradan söyleyeyim. 

Öncelikle Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Odasının 5362 sayılı yasa gereğince aldığı ücretlerden bahsedelim. 5362 sayılı Kanuna göre esnaf odası  başkan ve yönetim kurullarında görev alacaklara ödenecek aylık  ücretler üye sayıların ve asgari ücretin katları şeklinde    aylık olarak belirlenmektedir.

Esnaf odası başkanlarına   üye sayısı,100-500 olan odalarda asgari ücret 20.002,5 TL, 501-1500 olan odalarda asgari ücretin iki katı olan 40.005 TL,1501-3000 olan odalarda asgari ücretin üç katı olan 60.007,5 TL,, 3001-10000 olan odalarda asgari ücretin dört katı olan 80.010 TL, 10001 ve daha fazla üyesi olan odalarda asgari ücretin beş katı olan 100.012,5TL, ödenebilmektedir.

Esnaf birlikleri başkanları ise üye oda sayısı 25’e kadar olanlarda asgari ücretin üç katı olan 60.007,5 TL, 26-50 olanlarda asgari ücretin dört katı 80.010 TL, 51-100 olanlarda asgari ücretin beş katı olan 100.012,5 TL, 101-150 olanlarda asgari ücretin altı katı olan 120.015 TL, 151 ve daha fazla olanlarda ise de asgari ücretin yedi katı olan 140.017,5 TL,  ödenebilmektedir.

Federasyon Başkanları ise  üye oda sayısı; 50’ye kadar olanlarda asgari ücretin beş katı olan 100.012,5 TL,51-100 olanlarda asgari ücretin altı katı olan 120.015 TL,101 ve daha fazla olanlarda ise asgari ücretin yedi katı olan 140.017,5 TL, ödenebilmektedir. Konfederasyon Genel Başkanına asgari ücretin on katı olan 200.025.TL ödenebilmektedir.

5174 sayılı  Kanununa göre faaliyet yürüten Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) başkanları  ve meclis başkanı, oda  ve borsa meslek komiteleri, yönetim kurulu ve meclis üyelerine iştirak edecekleri toplantılar için huzur hakkı verilir. Oda ve borsaların meslek komiteleri ve yönetim kurulu üyelerine verilecek huzur hakkını meclisler, meclis üyelerine verilecek huzur hakkını  ise Birlik Yönetim Kurulunun teklifi ile Genel Kurulda belirlenir.

Zannedersem meslek kuruluş temsilcileri ve yöneticilerin aldıkları  bu astronomik  yasal ücretleri duyunca bir çoğunuzun içinden biz bu kadar maaş aldıklarını bilmiyorduk, vay be diyenlerinizin sesini duyar gibiyim. 

TESK'e bağlı federasyon, birlik ve oda başkanlarının  aldıkları ücretler   kanunla belirlenmiş de olsa, bu denli astronomik maaş almaları göre çok da etik bir davranış değildir diye düşünüyorum. Kesinlikle  astronomik aylık ücret konusunun suistimal edilmesinin ve aylık   ücretlerin makul seviyelere getirilmesi için mutlaka yeni bir düzenlemenin yapılmasına ihtiyaç vardır. Bu konuya mutlaka çeki düzen verilmelidir. Olağan ve olağanüstü kongrelerde bu ücretler belirleniyor ve genel kurula sunuluyorsa da bizler seçim zamanı cambaza bak! ,cambaz misali! ,dikkatimiz başka yöne kaydırıldığından  kimin ne kadar ücret aldığından bir haber    oyumuzu kullandıktan sonra kongreden ayrılıyoruz. Mutlaka meslek kuruluşları başkanları ve diğer yöneticilerin  aldığı her türlü ücret  şeffaf bir biçimde oda ve borsaların internet sitelerinde  açıklanmalıdır.  

79 yaşında hayatını kaybeden  bilge yazar Alev ALATLI'nın 2014'te Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri'nde yaptığı konuşmasında "Her yasal olan şeyin helal olmayacağını şu sözlerle ifade etmiştir: "asıl olan  helalleşmek olmalıdır. Helalleşmek mahkemede dava kazanmaktan daha üstün olmalıdır. Çünkü her yasal olan hak, helal değildir ve olamaz. İflas eden kardeşinizin haraç mezat satışa çıkan evini satın almanız yasal hakkınız olabilir, ama helal değildir. Raf ömrünü uzatmak için ekmeğin içine kanserojen madde koyan fırıncının yaptığı, formülü  ambalajın üzerine koyduğu sürece yasal, dolayısıyla suçsuz ama helal değildir. Yasaların tanıdığı haklardan insanlık ya da Allah adına feragat etmenin garipsenmediği bir yeni düzen getirmek zorundayız." ifadeleri ile her yasal hakkın helal  olmadığını ve olamayacağını "söylemiştir. Alev ALATLI' nın konuşması sırasında törene katılan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip  ERDOĞAN tarafından da konuşması ayakta alkışlanmıştı. 

Her ne  kadar tekrar tekrar seçilmelerinde yasaya aykırı bir durum yoksa da  ölünceye kadar   başkanların koltuklarını bırakmamaları kanaatimce çok etik  ve   Alev ALATLIN'ın dediği gibi  helal  değildir diye düşünüyorum.

Buna güzel örnek bir örnek vermek istersek  Kocaeli Barosu'nu ve üyelerini tebrik etmek lazımdır. Yasal  olarak  Baro Başkanlığı için bir süre kısıtlamaması olmamasına  rağmen prensip olarak   seçilen Baro Başkanı  en fazla iki dönem   görev yapmaktadır. İnşallah darısı diğer oda ve borsa başkanlıklarının başına diyelim .

Ez cümle oda  ve borsa  meslek kuruluşları başkanlıkları bir memuriyet makamı değildir. Kaldı ki memuriyet makamı olsa en azından ara sıra tayine tabi olurlardı en azından ölünceye kadar  bu makamları işgal etmezlerdi. Demokrasi sadece sandıktan ve sandık demokrasisinden yani diğer bir deyişle oyların çoğunluğu  alanların seçildiği ve başa gelindiği bir yönetim tarzından   ibaret değildir.

Gönüllük esasına dayanan bir nevi sivil toplum kuruluşu çalışması diyebileceğimiz oda ve borsa başkanlıklarına aday olacaklar, meccanen, sadece temsil masrafları ve toplantı başına huzur hakkı alınması suretiyle gönüllülük esasına göre en fazla iki dönem seçilmeli ve görev almalıdırlar.